Hình 1:. Viên tourmalin Paraiba nặng 1,33 ct này với các bao thể của đồng thể hiện hiệu ứng mắt mèo mầu vàng. Ảnh: Shunsuke Nagai

Gần đây, phòng thí nghiệm GIA tại Tokyo nhận được một viên đá mài khum hình oval, mầu lơ phớt lục với kích thước 6,83 x 6,17 x 3,55 mm (hình 1) và có hiệu  ứng mắt mèo. Các phép thử ngọc học cơ bản cho chiết suất 1,620 – 1,640, dấu quang một trục, và tỷ trọng theo phương pháp cân thủy tĩnh là 3,08, tất cả đều phù hợp với tourmalin. Phổ hấp thụ cực tím/khả kiến/cận hồng ngoại cho thấy dải thấp thụ ở 900 nm, mạnh hơn dải hấp thụ ở 700 nm, cho thấy mầu lơ phớt lục của mẫu này chủ yếu do đông gây ra mầu (P.B. Merkel và C.M. Breeding, “Spectral differentiation between copper and iron colorants in gem tourmaline,” Summer 2009 G&G, pp. 112–119). Viên đá này đáp ứng đủ điều kiện để được gọi là tourmalin Paraiba (Laboratory Manual Harmonisation Committee Information Sheet #6, 2012). Khối phổ LA-ICP-MS (Laser ablation–inductively coupled plasma–mass spectrometry) cho thấy hàm lượng đồng cao 11741 – 14794 ppmw. Hàm lượng đồng cao (hơn 10000ppmw) này chỉ có trong tourmalin nguồn gốc Brazil (Y. Katsurada et al., “Geographic origin determination of Paraíba tourmaline,” Winter 2019 G&G, pp. 648–659).

Theo một báo cáo trước đó (Winter 2018 Lab Notes, pp. 438–439), tourmalin Paraiba mắt mèo thường chứa các nhóm bao thể dạng ống song song tạo nên hiệu ứng này. Tuy nhiên, trường hợp viên tourmalin này thì không phải như vậy.

Hình 2. Những bao thể đồng ở phía dưới bên phải phản xạ một phần ánh sáng. Ảnh: Yuxiao Li, thị trường 3,5 mm

Khác với tourmalin Paraiba mắt mèo bình thường, dải ánh sáng phản xạ ở viên đá này mạnh hơn, với ánh kim loại. Quan sát dưới kính hiển vi cho thấy một mạng lưới các bao thể lỏng, các bao thể kim loại tròn và các ống sinh trưởng, với nhiều bao thể dạng cành cây mầu vàng gây ra hiệu ứng mắt mèo (hình 2 và 3). Phổ Raman không thể sử dụng được để xác định các bao thể này, chúng quá mỏng và không chạm tới bề mặt. Các bao thể như vậy trong tourmalin Paraiba đã được báo cáo và xác định là đồng tự nhiên (F. Brandstätter và G. Niedermayr, “Copper and tenorite inclusions in cuprian-elbaite tourmaline from Paraíba, Brazil,” Fall 1994 G&G, pp. 178–183). Các bao thể đồng tự nhiên này sắp xếp thẳng hàng theo cùng một hướng, song song với nhau và phản xạ ánh sáng để gây ra hiệu ứng mắt mèo. Điều này cũng giải thích tại sao dải ánh sáng phản chiếu trong viên đá này trông khác với các viên tourmalin Paraiba mắt mèo khác.

Hình 3. Các bao thể đồng được sắp thẳng hàng theo cùng một hướng có mầu hơi nâu và đen (trái) và cùng hiển thị lên ánh vàng khi ánh sáng đi vào từ một phương nào đó (phải ). Ảnh: Yuxiao Li, thị trường 2,3 mm

Trong khi một số viên tourmalin Paraiba mắt mèo đã từng được kiểm tra trong các phòng thí nghiệm của GIA, đây là lần đầu tiên có hiện tượng mắt mèo do các bao thể đồng gây ra.

Theo: Yuxiao Li – Labnotes, Gems & Gemology, Fall 2022, Vol. 58, No. 3